Richard Wadley (2023): Waterberg Ways. 

The large migration, mostly of the younger generation, to the cities, from the 1970’s onwards, was spurred to a large degree by the increasing opportunities for employment and availability of education and entertainment. The result was that the South African “platteland” until recently remained largely unexplored and unexploited by city dwellers. For the past 25 years there has been a dramatic shift away from cattle farming in the Waterberg with the introduction of large quantities of game into farms formerly utilized almost entirely for food and tobacco production. Lodges and other accommodation, including holiday farms, gradually became more readily available thus assisting to facilitate the expanding game breeding industry. The result of all this was an affluence hitherto unknown to the Waterberg region, leading to the creation of many new ventures and industries and thus affording the region a welcome injection of cash and know-how and at the same time fuelling general interest in the region as a whole. These events, in turn, stimulated a largely dormant information sector leading to a rapid increase in books, periodicals and minor publications now appearing more regularly and thus creating renewed interest in the Waterberg and its offerings while at the same time satisfying the curiosity of prospective local and overseas visitors.

Richard Wadley’s well presented, easy to read, highly entertaining and well-researched book includes fascinating stories and anecdotes narrated or written by locals past and present, which dovetails nicely into the already available literature on the Waterberg and its people and contributes largely to an up to now seemingly under-explored niche. Waterberg ways is not a novel or storybook as such, nor does it attempt to be an historical treatise; the stories being too wide and varied. Perhaps it can be best described as adding another important piece to the puzzle which is the Waterberg.

Braam Beneke, May 2023

Lyn Wadley, Linda Willemse, Kerry Baytopp, Jonathan Swart, Joseph Heymans, Warwick & Michèle Tarboton (2021): Wildflowers of the Waterberg. 

Wildflowers of the Waterberg is an immensely attractive and user-friendly guide to the flora of this extraordinary area. Clear photographs of whole plants plus close-ups of flowers, combined with an accessible text, make for easy identification. No nature-lover visiting the Waterberg should be without a copy.

John Manning, 2021

A sample of the book can be seen here.

Aletius Botha, geredigeer deur Pieter Prinsloo (2021): Waterberg O Waterberg! Vergete stories uit die Waterberg. 

Hierdie bundel is ‘n samestelling van volksvertellinge (kontrei stories). Die vertellinge word gegroepeer in agt hoofstukke en in elke hoofstuk word die vertellinge gevleg deur die land se geskiedenis en internasionale gebeure, en gevleg deur die lewenswyses van mense in die kontrei van toeka tot nou.

Hierdie bundel is nie ‘n geskiedenis verhandeling nie, en die verwerker maak mildelik gebruik van fiktiewe dialoog, en sekerlik fiktiewe karakters. Die gebruik van hierdie tegniek word beskryf in die voorwoord. Daar word ook gebruik gemaak van fotos wat die eras waardeur die vertellinge beweeg illustreer, maar wat nie noodwendig van gebeure in die Waterberg is nie.

Kontrei stories is ‘n belangrike komponent van ‘n volk se kulturele herkoms en geskiedenis. Hierdie bundel sal dus aanklank vind by mense wat belangstel in kultureel historiese vertellinge.

Johann Coetzee, November 2021

Johann Lodewyk Marais (2020): Veldboek: gedigte.  Imprimatur Uitgewers. 

An extract from the book:

Bosveldbloubos
Diospyros lycioides subsp. guerkei

Jy sê ek moet 'n gedig skryf
oor hierdie hemelse bessie.
Het die gode om nagvure
hieroor gepraat? In die oksels
van blare die geslag sien hang
met helmknoppe digharig?
Die kroon roomkleurig en vrug rooi
in die bos gewaar? Het hulle
die goddelike oes geken
en saam met die wilde gefuif
snags dronkmansliedere oor dié
ronde, lustige drag gesing?

Richard Wadley (2019): Waterberg Echoes. Protea Book House.

Having just completed reading the 832 page Waterberg Echoes from cover to cover I am over-awed by the task that Richard Wadley set himself 15 years ago, and which he has now successfully accomplished. Namely, to put on record, most eloquently, the diverse and complex but equally fascinating history of the Waterberg. To use Richard's own words “Its history is replete with stories of prejudice, suffering, struggle and misfortune, exploitation of the weak by the powerful, of the ignorant by the cunning, and of the oppressed by the rulers. Yet among them are accounts of outstanding selflessness, courage in adversity, endurance, faith, perseverance and hope”. Richard traces the innumerable threads that build the story from interviewing many long-time residents in the region, by sifting through old diaries and journals, and combing the relevant archives at museums, universities, churches, town municipal records and minutes, newspapers and gazettes, and more.

The 20 chapters start with a review of the prehistory of the Waterberg, this section written by Lyn Wadley, a renowned archaeologist who has been closely involved in archaeological research in the region. It follows with a review of the complex history of settlement and displacement of Sotho, Ndebele, Matabele and other groups, especially along the Waterberg's eastern boundary, and then the arrival of the early trekkers into the region (Chapter 4 'The Wild West'). And so events unfold, the surveying and registering of farms, the monopolisation of great chunks of the Waterberg by speculators, principally overseas companies staking their claim to perceived mining opportunities, the birth and growth of Modimolle, Vaalwater, Lephalale and other towns in the region, the history of the missions and churches, and the tragedy and long-term consequences of the Anglo-Boer war. There is an insightful chapter on how malaria, tsetse-fly and bilharzia have played their part in the evolving settlement of the Waterberg and another on its geology which spells out why the wealth of mineral deposits that surround the Waterberg are essentially absent here. As one turns the pages one is constantly aware of the turbulence of the times.

The book is beautifully illustrated with innumerable, meticulously drawn maps, photographs and line drawings. Many photographs capture the imagination; there is an undated one, for example, showing a nagmaal scene with a dozen or more outspanned wagons drawn up in the bare veld around the original building of the Gereformeerde Kerk in Modimolle, and another from 1925 showing the arrival of the first train in Vaalwater with flags flying, strings of bunting and crowds of onlookers.

It is not only a reference book par excellence for the Waterberg but also a book that you can dip into anywhere and become absorbed. Thank you Richard for creating this precious asset for us Waterbergers. It is a book that should be on the shelf of every home in the region.

Warwick Tarboton, October 2019

Leon Rousseau (1974): Die Groot Verlange – Die verhaal van Eugene Marais. Translated as The Dark Stream. The story of Eugene Marais.

Marais se naam is sinoniem met die Waterberg en die verhaal van sy aankoms alhier - "The road to Waterberg" (dit kan hier afgelaai word) - is een van sy bekendste werke. Leon Rousseau se boek daarnaas is weer 'n sameflansing van die tien jaar wat Marais hier deurgebring het. Johann Lodewyk Marais se geskrewe stuk van 2009, sluit ook hierby aan.

Marais het op die ouderdom van 36 (1906 of 1907) die stad verlaat vir die Waterberge, waarskynlik aangevuur deur die aanloklikheid van prospekteerwerk, aangesien hy hom tuisgemaak het op die plaas Doornhoek buite Naboomspruit waar 'n aantal prospekteerders besig was om 'n tinneerslag te ondersoek. Hier het hy n prospekteerderslissensie bekom, saamgespan met 'n ander prospekteerder en 'n pondok opgerig om in te woon. 'n Trop bobbejane wat in 'n nabygeleë ravyn gebly het, het sy belangstelling geprikkel en mettertyd die onderwerp gevorm van 'n langdurige studie waarvan die resultate jare later gepubliseer is onder die titel "Die siel van die Aap".

Toe 'n Johannesburgse mynmaatskappy egter in 1908 die plaas oorneem, was hy verplig om aan te beweeg. Gys en Maria van Rooyen, wat in die omgewing op die plaas Rietfontein geboer het, het hom genooi om by hulle op die plaas te kom woon. Rietfontein, waar die bekende Die Oog en ander warmwaterbronne vandag nog is, het vir die grootste gedeelte van die tyd wat hy in die Waterberge deurgebring het, vir hom as basis gedien. Mettertyd het hy 'n bekende figuur in die Waterberge geword en het hy ondermeer vir ongeveer twee jaar gedien as mediese beampte vir die Doornfonteinmyn. Terselfdertyd het hy ook omgesien na die mediese behoeftes van die boerefamilies in die omgewing. Hy het hier 'n verskeidenheid diere soos bobbejane, vlakvarke en krokodille aangehou en ook tusssenin 'n bietjie met beeste en perde geboer. Hy het dikwels saam met vriende gaan jag en ook in hierdie tyd verskeie verhandelinge en gedigte laat publiseer in koerante en tydskrifte, terwyl hy steeds voortgegaan het met die bestudering van bobbejane en ander diere. Hy het ook op Rietfontein 'n intensiewe studie gedoen van rysmierkolonies en sy bevindinge in die Huisgenoot en Die Burger gepubliseer onder die titel "Die Siel van die Mier". Hierdie studie het later die onderwerp geword van 'n klassieke geval van akademiese plagiaat toe 'n Hollandse wetenskaplike in 1926 dit feitlik woordeliks gepubliseer het onder sy eie naam.

Marais het ook vir ongeveer ses maande by Gys se broer Piet gewoon op die plaas Purekrans waar die bedreigde broodboomspesie Encepholatus eugene-maraisii, wat na hom vernoem is, gevind kan word. Marais se volwasse lewe is gekniehalter deur 'n toenemende afhanklikheid van morfien. Gedurende sy laaste jare in die Waterberge, toe hy begin probleme ondervind om hierdie middel te bekom, het onttrekkingsimptome hom fisies en geestelik begin aftakel. Sy seun, wat hiervan te hore gekom het, het hom op Rietfontein kom haal en stadtoe geneem. So het Marais aan die begin van 1916 die Waterberge verlaat, om nooit weer terug te keer nie.

Die kaart hiernaas dui die gebied aan waar Marais die grootste gedeelte van sy verblyf in die Waterberge deurgebring het.

Eugene N Marais (1969): The Soul of the Ape. Human & Rousseau.

Eugene Marais was ‘n komplekse mens met baie intellektuele fasette. Hy was ‘n digter, joernalis, advokaat, hipnotiseur en natuurkundige. Hy het vloeiend in Afrikaans geskryf oor wetenskaplike onderwerpe toe Afrikaans nog ‘n jong taal was. Maar Marais was ook hopeloos aan morfien verslaaf.

Marais is in 1936 oorlede. Hy het reeds voor 1910 veld veldwaarnemings oor bobbejane se sosiale gedrag gedoen, en was teen 1922 besig om aan die manuskrip van The Soul of the Ape te werk. Hierdie onvoltooide manuskrip is in 1969 gepubliseer, 33 jaar nadat hy oorlede is.

Hy het Darwin se tegniek gebruik om die gedrag van laer orde diere te beskryf, en om dan daarmee menslike emosies te probeer verstaan. (Charles Darwin, The Descent of Man and Selections in Relation to Sex, Ch III and IV, 1871).

Hierdie manuskrip moet gesien word as ‘n vroeë poging in wat vandag bekend sal wees as evolusionêre sielkunde. Dit is egter nie analitiese ontleding van bobbejane se psige nie, eerder ‘n diepgaande poging om die mens se psige te verstaan. Ons kan maar net spekuleer tot welke mate Marais probeer het om homself te verstaan.

Johann Coetzee, Julie 2018

Louis Trichardt (2016): Swaershoek in die Waterberg – Afrikanner erfenis of niemandsland? Selfpublikasie.

Die outeur is 'n vyfdegenerasie afstammeling van die bekende Voortrekker met dieselfde naam. Sy pa of moontlik sy oupa, het in die Enslinfamilie, een van die vyf families waaruit die 'Jerusalemgangers' bestaan het, ingetrou. Hierdie groep het Marico gedurende 1858 verlaat op 'n reis wat beplan was om hulle na die Heilige Land te neem. Toe hulle egter die Nylrivier bereik, volgens oorlewering so deur hulle genoem, het hulle besluit om in daardie omgewing oor te bly- sommiges naby Nylstroom - terwyl ander verder na die weste versprei het. Die Enslins het hulle op Renosterkloof, aan die voet van Trichardspas gevestig. Hulle afstammelinge is steeds daar woonagtig. Die boek verhaal die onstuimige gebeure in die lewens van opvolgende geslagte uit hierdie familie. Die naam Swaershoek is so genoem, na aanleiding van die vyf swaers wat die Jerusalemgangers verteenwoordig het.

PLAASNAME - Heelwat van die amptelik-geregistreerde plaasname in die Waterberge is vernoem na diere. Daar is bv sestien (soos die een hiernaas) wat na die renoster vernoem is, gewoonlik gekoppel aan -kloof, -kop, -hoek, of -hoekspruit, -spruit, -drift, ensomeer. Een-en-twintig plase gebruik die woord buffel in die naam en bo-aan die lys verskyn hartbees of hartebees wat in vier-en-twintig plaasname gebruik word.

Ander dierename word ook gebruik, alhoewel in 'n mindere mate. Hieronder val eland (sewe), gemsbok (ses), leeu, zebra en duiker (vier elk), olifant en rietbok (drie elk) en steenbok (een). Dit wil voorkom dat toe die Waterberge se plase gedurende die laat tagtiger jare opgemeet en van name voorsien is, leeus en olifante reeds feitlik uit die distrik verdwyn het, maar dat renosters en buffels nog redelik volop was..

Boomname kom geredelik voor, met boekenhout en tamboti bo-aan die lys met vyftien, geelhout vier, vyeboom drie en maroela een keer. Soos te verwagte, inaggenome die feit dat die Waterbergomgewing meestal baie sanderig of rotsagtig is , kom name met sand of klip heel dikwels voor. Sestien plaasname bevat die woord sand- (zand-) en sestien ander die woord klip-.

Miskien is die vreemdste plaasnaam wat in die Waterberge voorkom Kiss-me-quick and-go-my-honey 794 LR wat net Noord van van die Kloofpas geleë is. Die storie hieragter is vervat in RF Odendaal se boek "Noord Transvaal op Kommando", hieronder genoem.

R.F. Odendaal (2000): Noordtransvaal op Kommando. Jotha Drukkers

In hierdie redelik lywige verhandeling, poog die skrywer om die deelname van die burgers van die ou Noord-Transvaal aan die boereoorlog van 1899 tot 1902 te herkonstrueer. Hy bespreek gewaande teenstrydige opvattings oor die optrede van sommige individue, grootskaalse verdeeldheid onder die boerebevolking, die rol van verraaiers, die verskroeide aarde beleid, die internering van vroue en kinders in konsentrasiekampe, asook na-oorlogse bitterheid en armoede. 'n Groot deel van die boek handel oor die invloede van individue, veral die boereleiers, soos Generaals Beyers, Viljoen en Botha.

Braam Beneke, April 2018.

R.F. Odendaal (2000): Waterberg word gekersten. Selfpublikasie (tegnies bygestaan deur Jotha Drukkers).

Die skrywer poog om die demografie van die Waterbergomgewing gedurende die middel tot laat 19de eeu te bepaal. Die doel hiervan was om die pogings van verskillende kerkgenootskappe en individue, om die wydverspreide plaaslike inwoners te kersten, in perspektief te stel. Hy maak ondermeer gebruik van aannames afgelei van verskeie amptelike en nie-amptelike bronne en ander beskikbare materiaal. Midde-in hierdie aannames staan die gereelde oorloë en gevegte tussen plaaslike inheemse volke, opeenvolgende droogtes en oorbeweiding wat aanleiding gegee het tot 'n mate van nomadisme. Voeg hierby die verwoestende Anglo-Boere-oorlog teen die draai van die eeu en Brittanje se verskroeide aarde beleid wat verder bygedra het tot die ontwrigting van die reeds yl bevolking, beide swart en wit. Hy glo dat slawerny, toegepas deur van die sterker stamme, op daardie tydstip ook 'n wesenlike invloed gehad het op die populasiedemografie van die Waterberge. Dit alles bring die skrywer tot die gevolgtrekking dat die Waterbergomgewing vir die grootste gedeelte van die 19de eeu, "woes en leeg" was.

Braam Beneke, April 2018.